Dẫn chúng tôi đi thăm vườn cây sa nhân tím của một số hộ dân, anh Sùng A Cáng – Trưởng bản Van Hồ 1 chia sẻ: Trước đây, tận dụng đất rừng tái sinh quanh bản, bà con trồng ngô, đậu tương, dưa leo và vài thứ rau xanh. Vất vả lao động sớm tối là vậy nhưng thu nhập không được bao nhiêu. Nay dân bản chuyển đổi đưa cây sa nhân tím vào thay thế, mang lại hiệu quả gấp nhiều lần.

Bén duyên với cây sa nhân tím trong một lần tình cờ về thăm người thân ở huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai, anh Chẻo Diếu Thim ở bản Van Hồ 1 trở thành người đầu tiên đưa cây sa nhân tím đến với vùng đất Nậm Xe. Anh Thim nhớ lại: Năm 2014, nghe người họ hàng giới thiệu, tôi mạnh dạn mua 100 cây giống với giá 3 nghìn đồng/cây về trồng. Buổi đầu xuống giống gặp thời tiết nắng nóng khiến cây chết gần hết. Tôi tiếp tục mua thêm 500 cây giống. Qúa trình vận chuyển, chăm sóc làm theo lời tư vấn, hướng dẫn của người bán, nhờ đó tỷ lệ cây sống đạt 100%. Hàng năm, vợ chồng tôi đều tỉa, trồng dặm, vì vậy diện tích sa nhân tím không ngừng tăng lên. Năm 2015, cây sa nhân tím bắt đầu bói quả. Đến năm 2017, tôi thu 4,7 tạ quả, bán lãi 105 triệu đồng, năm 2018 tăng lên 8,7 tạ, thu về 113 triệu đồng. Hiện nay, gia đình tôi có gần 1ha cây sa nhân tím.

Anh Chẻo Diếu Thim ở bản Van Hồ 1 kiểm tra sự phát triển của cây sa nhân tím.

Thành công từ trồng cây sa nhân tím của anh Thim trở thành động lực khuyến khích các anh: Lý Phủ Quang, Lý Láo Lở, Tẩn Duần Sài (ở cùng bản) đưa loại cây này vào trồng dưới tán rừng. Sau đó, diện tích được dân bản nhân rộng hơn 20ha. Nhiều gia đình vừa bán quả vừa bán cây giống thu nhập hơn 100 triệu đồng/năm.

Theo kinh nghiệm của người dân bản Van Hồ 1, sa nhân tím là cây ưa sống dưới tán rừng. Sau 2 - 3 năm có thể thu hoạch, nếu chăm sóc tốt, ánh sáng tán xạ phù hợp có thể thu hoạch sớm hơn. Việc trồng sa nhân tím dưới tán rừng tạo nên lớp thảm thực vật đa dạng, phong phú, góp phần bảo vệ, phát triển rừng, ngăn chặn, hạn chế xói mòn rửa trôi đất, phục vụ sản xuất đất nông nghiệp và đời sống. Mặt khác, quả có giá trị kinh tế cao với giá trung bình từ 110 – 220 nghìn đồng/kg. So với cây thảo quả, trồng sa nhân tím lợi thế hơn bởi có thể trồng đất rừng gần nhà, dễ chăm sóc, quản lý cũng như vận chuyển sản phẩm, đồng thời giá cả tương đối ổn định. Cây sa nhân tím có thể trồng từ 7 – 8 năm mới phá đi trồng lại.

Tháng 8/2018, xã Nậm Xe đã triển khai mô hình trồng cây sa nhân tím với sự tham gia của 129 hộ dân ở các bản: Nậm Xe, bản Mỏ, Co Muông, Van Hồ 1, 2 với diện tích 30ha. Tham gia mô hình, các hộ được hỗ trợ giống, phân bón và hướng dẫn kỹ thuật. Tránh nhầm lẫn với một số loại sa nhân khác, đại diện các bản cùng đơn vị đầu tư trực tiếp đi mua cây giống tại vườn ươm ở tỉnh Lào Cai. Đến nay, cây sa nhân tím sinh trưởng, phát triển tốt. Phát huy hiệu quả mô hình, xã Nậm Xe yêu cầu các gia đình trong diện tham gia mô hình sau khi thu hoạch quả, tạo điều kiện về cây giống cho những gia đình khác trồng tiếp, đảm bảo tính kế thừa mô hình.

Ông Lừu Văn Chớ  - Chủ tịch UBND xã Nậm Xe cho biết: Thông qua việc trồng cây sa nhân tím dưới tán rừng, góp phần duy trì và phát triển diện tích rừng, tăng khả năng bảo vệ rừng phòng hộ đầu nguồn. Bảo vệ môi trường sinh thái từ cây có giá trị kinh tế thấp sang trồng cây dược liệu có giá trị kinh tế cao gắn với canh tác nông nghiệp trên đất dốc bền vững, góp phần xóa đói giảm nghèo. Đáp ứng nhu cầu khai thác đa dạng hóa các sản phẩm thu từ nghề rừng, tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho đồng bào vùng cao. Đồng thời, chuyển giao kỹ thuật trồng và chăm sóc cây sa nhân tím dưới tán rừng cho người dân, thay đổi tập quán canh tác, trình độ sản xuất nông nghiệp

Phát triển cây sa nhân tím, người dân xã Nậm Xe được hưởng lợi ích kép từ rừng, nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, các hộ dân mong muốn các cấp, ngành có cơ chế chính sách về vấn đề thu mua sản phẩm ngay tại địa bàn tỉnh để bà con không lo lắng việc phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc.