Cách trung tâm xã khoảng 15km, bản Hay nằm ở khu vực giáp ranh giữa hai xã Nậm Hăn và Nậm Cuổi (huyện Sìn Hồ), 100% dân tộc Khơ Mú. Bản nằm dưới thung lũng núi bên cạnh dòng suối trong mát. Sườn đồi, nương lúa vào độ chín như tấm lụa vàng vắt ngang qua bản. Nếu chỉ ngắm nhìn, nhiều người sẽ nghĩ kinh tế của bản thuộc hạng giàu có, trù phú. Thực tế, ở đây có 60 hộ dân thì có tới 53 hộ thuộc diện hộ nghèo. Hỏi ra mới hay những nương lúa trĩu bông kia trước đây phần nhiều là của dân bản, nhưng rồi vì nghiện hút, nghèo đói mà bà con bán gần hết, chẳng còn lại bao nhiêu.

Cô giáo Bình và lớp học dưới gầm sàn.

Mất 30 phút đi xe máy, chúng tôi đặt chân đến bản Hay. Những câu chuyện về bản chúng tôi cũng đã được nghe nhiều qua đồng nghiệp, phương tiện thông tin đại chúng và cán bộ của xã. Đó là hơn 20 năm trước, bản Hay được coi là trù phú, giàu có nhất nhì của xã. Sau đó, phần lớn người trưởng thành ở bản đều nghiện hút dẫn đến nghèo đói, con cái thất học, góa phụ nuôi con một mình do chồng chết vì nghiện ngày một nhiều, cho đến những năm gần đây mới giảm đi phần nào…

Ngay phía đầu bản, là điểm trường tiểu học với 2 lớp học của những học sinh lớp 1, 2 được xây dựng từ nhiều năm trước với diện tích hơn 10m²/phòng. Mỗi lớp khoảng 10 học sinh, bạn nào cũng còi cọc, da xanh xao. Thầy giáo Bùi Văn Điệp - giáo viên Trường Tiểu học xã Nậm Hăn đang phụ trách dạy học sinh lớp 1 ở bản Hay chia sẻ, nhìn các em cũng thương lắm nhưng vì đường xá xa xôi, đi lại khó khăn, bản thân các thầy, cô cuộc sống còn vất vả nên chỉ lo cho các em được phần nào. Có em mất bố, có em mất mẹ hoặc không còn cả bố mẹ, bố mẹ đi làm ăn xa phải ở với ông bà nên cái ăn chưa đủ chứ chưa nói đến chuyện mặc. Nhà tôi ở trung tâm xã nên hàng ngày sáng đi tối về, có hôm trời mưa phải đi bộ xuống trường. Chúng tôi cũng muốn kêu gọi sự hỗ trợ của các nhà hảo tâm nhưng không biết kênh thông tin nào cả.

Cách đó khoảng 40m là điểm trường mầm non bản Hay, xã Nậm Hăn có 14 học sinh từ 3-5 tuổi. Các em phải học ghép bởi số lượng ít lại không có lớp học. Theo như lời cô giáo Phùng Thị Thanh Bình – giáo viên phụ trách dạy học ở điểm trường bản Hay cho biết, trước đây đã có một lớp được dựng tạm nhưng qua nghỉ hè bị phá mất rồi, giờ phải học nhờ ở gầm sàn nhà người dân (nói mãi họ mới đồng ý). Lớp học khó khăn là vậy nhưng học sinh có gia cảnh nghèo quá, tiền đồ dùng học tập cho các cháu tôi mới thu được của 7 phụ huynh còn lại tự bỏ tiền túi ra trả nhà trường.

Vì phải học nhờ nên khi nấu ăn cho học sinh, cô giáo Bình phải lên nhờ ở điểm trường tiểu học. Thức ăn - cô mang vào nấu, cơm - phụ huynh học sinh chuẩn bị (tùy hoàn cảnh có em được 2 nắm cơm bằng quả trứng vịt, còn nghèo hơn thì chỉ bằng quả trứng gà). Ngay dưới gầm sàn, phía trong là lớp học còn phía ngoài là chỗ nuôi nhốt trâu, lợn của gia chủ rất mất vệ sinh. Mặc dù sỹ số của lớp là 20 học sinh nhưng khi chúng tôi đến chỉ có 14 em đi học, lý do các em đau mắt không đến lớp được. Ở lớp học đã vậy, khi chúng tôi đến nhà một số em thì cám cảnh hơn là trên người không một mảnh quần áo, có em phải lên nương cùng bố mẹ.

Chia tay bản Hay khi con đường vào bản đang được nhà nước đầu tư xây dựng, nhưng niềm vui đó có lẽ chưa trọn vẹn khi đời sống người dân còn nghèo, con đường đến trường của trẻ em nơi đây còn nhiều gian nan. Hy vọng, khi trở lại bản Hay lần sau sẽ thấy ngôi trường mới khang trang, đảm bảo môi trường học tập tốt hơn cho thầy và trò nơi đây.