Xã Khun Há là địa phương có tỷ lệ sinh con thứ 3 cao của huyện. Theo thống kê, 7 tháng đầu năm, toàn xã có 13 trường hợp sinh con thứ 3 (chiếm 22,2%) tập trung ở các bản: Sàn Phàng Cao, Sàn Phàng Thấp, Sin Chải… Cùng cán bộ dân số xã đi tuyên truyền, vận động chị em trong độ tuổi sinh đẻ thực hiện kế hoạch hóa gia đình, chúng tôi ghé thăm gia đình chị Cứ Thị Chang (bản Sin Chải). Dù 21 tuổi nhưng chị đã có hai con gái (lớn 6 tuổi, bé 4 tuổi) và hiện đang mang thai tháng thứ 5 đứa con thứ 3 cũng mang giới tính nữ. Cuộc sống nhiều lo toan nên nhìn chị già trước tuổi, hết mùa vụ vợ chồng tranh thủ đi làm thuê kiếm tiền lo cho gia đình. Tâm sự với chúng tôi, chị Chang nói: “Nhiều lần cán bộ dân số xã đến nhà động viên vợ chồng tôi sử dụng biện pháp tránh thai nhưng do tư tưởng có con trai để nối dõi nên chồng vẫn quyết tâm sinh bằng được mới thôi”.

Cán bộ Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Khun Há tuyên truyền tới hội viên tác hại của việc sinh con thứ 3.

Tại bản Sàn Phàng Cao, tôi thấy tiếc nuối cho em Ma Thị Mẩy, vì hoàn cảnh gia đình khó khăn nên 15 tuổi em phải từ bỏ giấc mơ tới trường để theo chồng. Cũng như bao người phụ nữ dân tộc Mông trong bản tần tảo lo cho cuộc sống gia đình nhưng do thiếu đất sản xuất, thiếu việc làm nên cái đói, nghèo cứ đeo bám trong khi 2 đứa con gái lần lượt ra đời. Khi đứa bé chưa tròn 1 tuổi thì vừa qua Mẩy đi khám, bác sỹ bảo em mang thai 3 tháng. Biết đẻ nhiều sẽ khổ nhưng bố mẹ, chồng Mẩy đều hy vọng lần này Mẩy mang thai sẽ có được cháu trai để nối dõi tông đường.

Lý giải về tình trạng sinh con thứ 3 ở xã còn cao, chị Đèo Thị Thu - cán bộ dân số xã Khun Há cho biết: “Xã có 15 bản nhưng duy nhất chỉ có bản Nậm Đích là ba năm liền không có tình trạng sinh con thứ 3. Để giảm tỷ lệ sinh con thứ 3, xã triển khai nhiều giải pháp như: tăng cường tuyên truyền, vận động chị em nên dừng lại ở 2 con để nuôi dạy con và phát triển kinh tế gia đình, thực hiện các biện pháp kế hoạch hóa gia đình. Tổ chức cho trưởng bản, bí thư ký cam kết với UBND xã, các gia đình ký cam kết không để xảy ra trường hợp sinh con thứ 3. Nếu các trưởng bản để xảy ra tình trạng này thì năm đó sẽ không được xét thi đua khen thưởng. Tuy nhiên, thay đổi nhận thức của người dân không phải một sớm một chiều mà cần có nhiều thời gian”.

Hiện nay, Giang Ma là xã đứng đầu huyện về tỷ lệ sinh con thứ 3 với tỷ lệ 26,19%. Tìm hiểu chúng tôi được biết, nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do địa bàn rộng, bà con sống rải rác nên ảnh hưởng đến công tác tuyên truyền, vận động thực hiện chính sách dân số - kế hoạch hóa gia đình. Thêm vào đó, tâm lý của phụ nữ Mông e ngại đến trạm y tế khám chữa bệnh, đa số các chị em không biết chữ nên việc tuyên truyền, tư vấn cho họ các gói dịch vụ kế hoạch hóa gia đình để hướng dẫn áp dụng khó thực hiện.

Theo báo cáo của Trung tâm Dân số - Kế hoạch hóa gia đình huyện Tam Đường, tính đến thời điểm này, tổng số trẻ sinh ra trên toàn huyện là 710 trẻ thì có tới 113 trẻ là con thứ 3 trở lên (chiếm 15,9%). Việc sinh con thứ 3 là một trong những nguyên nhân dẫn tới sự gia tăng dân số, mất cân bằng giới tính, làm giảm chất lượng cuộc sống. Ngoài ra, tỷ lệ sinh con thứ 3 còn cao nên năm nay tiêu chí về cơ quan, bản làng được công nhận văn hóa của huyện khó đạt vì theo Quyết định số 28/2016/QĐ-UBND ngày 26/8/2016 của UBND tỉnh ban hành thực hiện các chế độ, chính sách về công tác dân số, kế hoạch hóa gia đình tỉnh Lai Châu giai đoạn 2016-2020 thì khi hộ gia đình, bản, cơ quan, đơn vị có người sinh con thứ 3 trở lên thì không được công nhận danh hiệu văn hóa.

Để tháo gỡ khó khăn, thực hiện tốt công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình, Trung tâm Dân số - Kế hoạch hóa gia đình huyện phối hợp với các xã tổ chức nhiều đợt tuyên truyền, vận động từ tuyên truyền lưu động, tư vấn trực tiếp đến phát tờ rơi, pa nô, áp phích... Với phương châm "Đi từng ngõ, gõ cửa từng nhà, rà từng đối tượng", trong 6 tháng đầu năm, cán bộ dân số các xã đã tổ chức tuyên truyền tại bản 587 buổi cho 12.914 lượt người nghe; tuyên truyền, tư vấn tại chỗ cho 1.826 gia đình về tác hại của tảo hôn, sinh con thứ 3, kết hôn cận huyết thống. Ngoài ra, hàng năm, Trung tâm còn tăng cường công tác truyền thông về sức khỏe sinh sản - kế hoạch hóa gia đình xuống các địa bàn vùng đông dân, vùng khó khăn... Đồng thời, mở rộng và nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản - kế hoạch hóa gia đình, cung cấp kịp thời, đa dạng các phương tiện tránh thai đến tận người sử dụng, đảm bảo an toàn, hiệu quả.

 Dù vậy, để giảm tỷ lệ sinh con thứ 3 cần nhiều hơn sự chung tay của các cấp, ngành trong công tác tuyên truyền, vận động; có chế tài xử lý nghiêm minh đối với trường hợp cố tình vi phạm...