Tìm hiểu vấn đề này, chúng tôi được anh Vũ Quang Long - Trưởng Phòng Khai thác và Thu nợ (BHXH tỉnh) cho biết, theo thống kê của Phòng, 7 tháng năm 2017, tổng số tiền nợ BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) toàn tỉnh là 53.319 triệu đồng (chiếm 7,7% tổng số thu). Trong đó, nợ BHXH 21.742 triệu đồng (chiếm 40,7% tổng số nợ); BHTN: 1.478 triệu đồng (trong đó, ngân sách chậm đóng BHTN của năm 2014: 520 triệu đồng), chiếm 2,7% tổng số nợ và cao nhất là BHYT: 30.099 triệu đồng (trong đó, ngân sách Nhà nước chậm đóng 22.111 triệu đồng), chiếm 56,45% tổng số nợ. Đặc biệt là toàn tỉnh không có đơn vị nào đạt tỷ lệ nợ 1,25% theo kế hoạch của BHXH Việt Nam giao trong quý III. Cụ thể, thành phố: 11,5%; Văn phòng BHXH tỉnh 9,9% (chủ yếu là nợ ngân sách nhà nước); Phong Thổ 6,13%; Mường Tè 5,3%; Nậm Nhùn 4,2%... và thấp nhất là Tam Đường, Tân Uyên 1,35%. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến việc tỉnh ta được đánh giá nằm trong tóp 10 tỉnh, thành phố có số nợ bảo hiểm cao nhất cả nước.

Tại Hội nghị sơ kết công tác thi đua, khen thưởng 6 tháng đầu năm 2017, BHXH các tỉnh trong cụm thi đua số 2 (BHXH Việt Nam) đã trao đổi, chia sẻ nhiều kinh nghiệm hạn chế nợ đọng bảo hiểm. Đây là cơ hội để BHXH tỉnh Lai Châu tiếp thu, lựa chọn triển khai có hiệu quả trên địa bàn.

Khi nhìn vào bảng danh sách trên, có thể thấy rõ rất thông qua số liệu về số tiền nợ BHYT khá cao, chiếm hơn một nửa số nợ bảo hiểm. Điều này đồng nghĩa với rất nhiều người lao động đang bị ảnh hưởng, chưa thực sự được bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng được nhận từ đơn vị chủ quản. Theo quy định, quá thời hạn nộp, đơn vị bảo hiểm sẽ giữ lại thẻ BHYT của người lao động. Khi đi khám, chữa bệnh mà không có thẻ thì bắt buộc người lao động phải chi trả toàn bộ chi phí, đó chưa kể nếu bệnh trọng thì nguy cơ cao đối mặt với nợ chồng nợ.

Nguyên nhân chính của tình trạng trên là doanh nghiệp gặp khó khăn trong sản xuất kinh doanh, nhiều doanh nghiệp ngưng hoạt động hay hoạt động thua lỗ. Số lao động thuê theo thời vụ nên việc đóng bảo hiểm cho người lao động không được quan tâm. Một số doanh nghiệp chưa thấy hết tầm quan trọng công tác BHXH cho người lao động nên không tự giác chấp hành đóng BHXH, ảnh hưởng đến thu nộp BHXH, BHYT, BHTN. Ngoài ra, có những doanh nghiệp nợ BHXH, BHYT dây dưa kéo dài, không giao dịch với cơ quan BHXH, không hoạt động nhưng không làm thủ tục giải thể, phá sản so đó, khó khăn cho việc chốt số nợ và thu hồi nợ.

Việc phối hợp báo cáo, tham mưu, đề xuất của đơn vị bảo hiểm với cấp ủy và chính quyền về tình hình nợ BHXH, BHYT chưa thường xuyên, kịp thời; chưa có biện pháp xử lý triệt để các trường hợp trốn đóng BHXH, nợ tiền đóng BHXH, BHYT kéo dài. Trong khi trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước có lúc chưa kiên quyết xử lý các hành vi chậm đóng, trốn đóng.

Tăng thu nợ kéo dài và giảm nợ đóng bảo hiểm, trên cơ sở danh sách nợ do Phòng Quản lý thu bàn giao, Phòng Khai thác và Thu nợ đã xây dựng kế hoạch thu hồi nợ và phân công cho từng viên chức trong Phòng đôn đốc thu hồi 30 đơn vị nợ kéo dài, nợ khó thu. Bên cạnh đó, Phòng cử thành viên tham gia Đoàn thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BHYT, BHTN thanh tra tại 2 đơn vị sử dụng lao động và thu hồi 221,4 triệu đồng; tham gia Đoàn kiểm tra việc thực hiện các quy định của Luật BHXH, Luật BHYT tại 8 đơn vị sử dụng lao động và BHXH huyện Sìn Hồ. Hướng dẫn, theo dõi BHXH huyện, thành phố quản lý nợ đối với các đơn vị nợ BHXH, BHYT, BHTN theo đúng quy định; phối hợp với các cơ quan có liên quan tại địa phương để kiểm tra, thanh tra đối với tổ chức, cá nhân nợ BHXH, BHYT, BHTN.

Hàng tháng, BHXH tỉnh biểu dương kịp thời BHXH các huyện, thành phố có số thu cao, tỷ lệ nợ thấp để động viên, khuyến khích đơn vị phát huy; nhắc nhở, phê bình BHXH các huyện, thành phố có tỷ lệ thu đạt thấp, nợ cao để có biện pháp khắc phục, đồng thời làm rõ trách nhiệm cá nhân từ cán bộ chuyên quản đến lãnh đạo các huyện, thành phố, phòng nghiệp vụ. Kết quả, trong tháng 6/2017, ngành BHXH tỉnh thu về 765.674.283/5.208.994.341 đồng; 6 tháng đầu năm thu hồi 4.372 triệu đồng. So sánh với số tiền nợ quả thực khá khập khiễng nhưng kết quả đó phần nào cho thấy sự nỗ lực, cố gắng của tập thể, cá nhân trong Phòng.

Ông Nguyễn Chi Lăng - Phó Giám đốc BHXH tỉnh khẳng định: Thời gian tới, đơn vị tăng cường hơn nữa công tác vận động, tuyên truyền sâu rộng chế độ, chính sách BHXH, BHYT, BHTN trên địa bàn. Tăng cường phối hợp, trao đổi với Sở Kế hoạch và Đầu tư thu thập thông tin của các doanh nghiệp đang hoạt động, phục vụ công tác khai thác và thu nợ. Tiếp tục gửi thông báo và lập biên bản đối chiếu thu nộp BHXH, BHYT, BHTN đến các đơn vị sử dụng lao động nợ kéo dài. Trường hợp đơn vị nợ có dấu hiệu chây ỳ, cố tình chiếm dụng tiền đóng BHXH, BHYT phối hợp với Phòng Kiểm tra báo cáo Giám đốc ra quyết định thanh tra đóng BHXH, BHYT, BHTN. Lập văn bản báo cáo UBND cùng cấp và cơ quan có thẩm quyền để áp dụng các biện pháp cưỡng chế theo quy định của pháp luật. Thông báo danh sách đơn vị cố tình không trả nợ trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đối với những đơn vị mất tích không còn giao dịch, cơ quan BHXH tiếp tục theo dõi và phối hợp với các cơ quan chức năng có liên quan để thu hồi nợ. Đồng thời, hoàn thiện hồ sơ xác định nợ theo quy định để thực hiện chốt số tiền phải đóng và tiền lãi chậm đóng mở sổ theo dõi riêng.

Hy vọng, với những biện pháp cụ thể, đồng bộ, quyết liệt, công tác thu nợ đọng bảo hiểm sẽ có những tín hiệu khả quan, tạo thuận lợi cho ngành BHXH tỉnh thực hiện nhiệm vụ và quan trọng hơn cả là người lao động được bảo vệ tuyệt đối quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng từ chính sách bảo hiểm.