Trước hết phải khẳng định, các em học sinh người dân tộc thiểu số ở đây được làm xét nghiệm máu để xác định căn bệnh Thalasemie (tán huyết bẩm sinh), mỗi em được lấy từ 1 đến 2ml. Hoàn toàn không có việc một xilanh sử dụng cho 4 cháu, máu được đựng vào xô như đã có thông tin.

Nghiên cứu quan trọng

Ngày 24.12.2011, UBND tỉnh Nghệ An ra Quyết định số 5697/QĐ.UBND giao cho Trường ĐH Y khoa Vinh thực hiện đề tài "Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh Thalasemie và một số yếu tố liên quan ở trẻ em dân tộc Thái và Mông ở Nghệ An". Theo tiến sĩ Nguyễn Trọng Tài - Hiệu trưởng Trường ĐH Y khoa Vinh - thì bệnh này rất nguy hiểm, gây nên thiếu máu do tán huyết bẩm sinh, bệnh mang tính chất di truyền và nguy hơn nữa là làm suy thoái giống nòi.

Cũng theo TS Tài, để xác định bệnh Thalasemie, thì xét nghiệm máu là tiêu chí vàng, không thể không thực hiện. Nhà trường đã phối hợp với Bệnh viện Nhi Trung ương và một số giáo sư đầu ngành để thực hiện đề tài khoa học này. Do tính chất và ý nghĩa quan trọng của đề tài nên các kỹ thuật viên xét nghiệm đã được tập huấn rất kỹ, trang thiết bị được Bệnh viện Nhi Trung ương cung cấp. Khi lấy máu, ngoài việc ghi đầy đủ tên tuổi thì các cháu còn được đánh mã số để theo dõi chặt chẽ. Các mẫu máu tiếp tục được bảo quản trong tủ lạnh với độ âm rất lớn rồi sau đó được chuyển đến phòng xét nghiệm đặc biệt của Bệnh viện Nhi Trung ương.

Sáng 7.1 - học sinh lớp 6B Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS Hồng Tiến học bình thường. Ảnh: VIỆT THẮNG

Theo yêu cầu của đề tài, thì phải lấy được 1.250 mẫu máu để làm xét nghiệm, nhưng đến nay mới chỉ lấy 1.200 mẫu. Mỗi cháu học sinh tùy theo thể trạng mà được lấy từ 1 đến 2ml (từ 1 đến 2cc). 

Ông Hoàng Văn Hảo - Phó Giám đốc Sở Y tế Nghệ An - nói: "Trong quá trình kiểm tra sức khỏe nhân dân, chúng tôi phát hiện một số lượng rất nhiều các cháu học sinh người dân tộc Thái và Mông ở Nghệ An bị thiếu máu do tán huyết bẩm sinh. Do vậy, mà Ban chương trình KHCN chăm sóc sức khỏe nhân dân đã tham mưu cho UBND tỉnh giao cho Trường Đại học Y khoa Vinh nghiên cứu đề tài này".

Không có chuyện... máu đựng trong xô

Tại xã Châu Hồng, huyện Quỳ Hợp, ông Kim Văn Hường - Chủ tịch UBND xã - nói: Ngày 17.12.2012, thầy Nguyễn Cảnh Phú - Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Y khoa Vinh - và các thành viên khác về làm việc với xã và hai trường PT dân tộc nội trú THCS Hồng Tiến và Tiểu học Châu Hồng. Thấy đây là việc làm hết sức có lợi cho nhân dân nên chúng tôi đã tạo mọi điều kiện để đoàn thực hiện xét nghiệm máu cho các cháu học sinh. Mọi việc diễn ra suôn sẻ, ngoại trừ một sự cố là nhà trường đã không thông báo kịp thời cho phụ huynh học sinh, dẫn đến việc thắc mắc trong dân. 

Đã có 60 người dân đến xã và đến trường tiểu học để hỏi nguồn cơn sự việc, vì đã có người tung tin rằng, các thầy cô cấu kết với người xấu để lấy máu học sinh đi bán. Nhưng khi được giải thích, bà con đã hiểu và vui vẻ ra về, từ đó đến nay không ai có ý kiến gì nữa.

Tại Trường Phổ thông dân tộc nội trú THCS Hồng Tiến, Hiệu trưởng nhà trường - thầy Lữ Xuân Khầm - nói: Ngày 17.12, có đoàn tiền trạm về trường làm việc. Tôi đã gọi điện hỏi thầy Võ Sỹ Sơn - Trưởng phòng GDĐT - để xin ý kiến. Thầy Sơn cho biết, Trường ĐH Y khoa đã làm việc với UBND huyện và các phòng ban liên quan, tỉnh cũng đã có ý kiến, đề nghị trường tạo điều kiện để đoàn công tác xét nghiệm máu cho học sinh. 

Ngay sau đó nhà trường đã thông báo cho giáo viên chủ nhiệm để thông báo cho các em được biết. Sáng 20.12 thì việc xét nghiệm được tiến hành. Có 213/316 học sinh của nhà trường được lấy mẫu máu. "Tôi đi hết các phòng để kiểm tra, làm gì có chuyện một xilanh dùng cho 4 cháu, làm gì có chuyện máu đựng trong xô. Nói thế là quá bịa đặt" - thầy Khầm bức xúc. Tuy thế, thầy Khầm vẫn nhận trách nhiệm: "Lẽ ra chúng tôi có thông báo sớm cho phụ huynh, nhưng chủ quan là trường nội trú, có giáo viên chủ nhiệm, có bộ phận quản sinh nên không dặn các em về thông báo với cha mẹ".

Tôi đã gặp 3 học sinh để tìm hiểu thêm về sự việc. Em Lô Thị Khánh Linh (12 tuổi) ở bản Pật cho biết: "Họ lấy một ít máu thôi, lấy xong thì bỏ vào một cái ống thủy tinh to bằng ngón tay, ghi tên của em và mã số nữa. Em có hơi mệt một tí nhưng sau đó thì bình thường, không có biểu hiện gì". 

Em Quang Bách ở bản Mới, xã Châu Tiến có so sánh: "Em đã một lần được xét nghiệm máu ở bệnh viện rồi, máu họ lấy hôm trước cũng bằng với hôm em đi viện xét nghiệm". Riêng em Lô Thị Mai Hoa ở bản Mới thì có choáng một tí, suýt ngã ở cầu thang, nhưng sau đó cũng không sao nữa. Hoa cho biết: "Trước khi lấy máu họ yêu cầu chúng em viết vào phiếu điều tra. Ai cũng phải ghi rõ họ tên, tuổi, dân tộc, tên và tuổi của bố mẹ nữa. Mỗi cháu được dùng một kim tiêm riêng, không dùng chung đâu".

Ở bản Na Hiêng, xã Châu Hồng, tôi đã gặp bà Lương Thị Lan - phụ huynh của em Trương Long Nhật, học lớp 3B, Trường Tiểu học Châu Hồng. Bà Lan nói, khi cháu nói được lấy máu để xét nghiệm tôi có theo dõi nhưng không thấy biểu hiện gì khác thường. Tôi chỉ ngạc nhiên không được thông báo về việc này.  

Còn bà Lương Thị Thanh - mẹ em Lô Văn Út (9 tuổi), học lớp 4B - thì cho biết: "Tối Út về nhà, tôi thấy tay cháu hơi tím tí chút. Hỏi thì cháu nói là có đoàn bác sĩ về trường lấy máu để xét nghiệm. Tôi hơi bực mình, sáng 21.12 cùng với một số người nữa đến trường để hỏi. Nhưng thấy các thầy, cô giáo đang dạy học say sưa nên ra về. Sau đó được xã giải thích là có nghiên cứu về bệnh gì đó, nhưng đến nay vẫn chưa biết cụ thể. Nếu mà được thông báo thì nhà ta đồng ý liền, họ lo cho sức khoẻ của con mình mà".

Đã có tới 9,7% số cháu được xét nghiệm có dấu hiệu mắc bệnh. TS Nguyễn Trọng Tài - Hiệu trưởng Trường Đại học Y khoa Vinh - cho biết, nhóm nghiên cứu đã gửi 1.200 mẫu máu lấy được ra Bệnh viện Nhi Trung ương để xét nghiệm. Kết quả rất đáng lo ngại, có đến 9,7% số em có dấu hiệu mắc bệnh Thalasemie - một tỉ lệ rất cao. "Chúng tôi chưa biết chọn cách gì để thông báo với gia đình các em đây, bệnh này nhạy cảm lắm. Nếu không được chữa trị, lớn lên nếu biết, không ai dám kết hôn với các em đâu. Vì bệnh này có thể làm suy thoái giống nòi. Nguy hiểm thế đấy!" - TS Tài rất lo ngại.

Thalasemia là bệnh có tính di truyền. Người mắc bị giảm khả năng sản xuất ra hemoglobin - thành phần quan trọng của hồng cầu - khiến cơ thể bị thiếu máu trầm trọng và ứ đọng sắt. Thiếu máu kết hợp với nhiễm sắt làm cho 30% số bệnh nhân bị tim to và 25% dãn buồng tim. Tình trạng lắng đọng sắt cũng làm cho bệnh nhân bị suy gan, các tuyến nội tiết bị suy giảm. Đặc trưng của bệnh nhân Thalasemia là xương trán, xương chẩm dô ra, xương hàm trên nhô, mũi tẹt, ngoài ra, người bệnh dễ bị chậm phát triển thể chất, vận động và tâm thần. Thalasemia là bệnh di truyền lặn, nếu cả hai vợ chồng cùng mang gene lặn thì khả năng sinh ra trẻ bị bệnh nặng là 25%, còn lại 75% trẻ được sinh ra hoặc là mang gene bệnh hoặc không mắc bệnh.  

Theo thống kê, hiện cả nước có khoảng 7.000-10.000 người mắc căn bệnh này. Bệnh nhân phải tới bệnh viện hằng tháng truyền máu và uống thuốc thải sắt. Chi phí điều trị bệnh này khá đắt, trong khi phần lớn người bệnh là người nghèo. Vì thế, ở Việt Nam, bệnh nhân Thalasemia sống qua tuổi 20 không nhiều. Ghép tủy cũng là phương pháp điều trị, nhưng phương pháp này còn quá xa vời với người bệnh. Phương pháp phòng bệnh hữu hiệu nhất là tư vấn, khám sức khỏe tiền hôn nhân, không kết hôn cận huyết và sàng lọc trước sinh để tránh tối đa những đứa trẻ được sinh ra từ 2 bố mẹ cùng mang gene bệnh. Một số tỉnh miền núi phía bắc đã và đang thí điểm thực hiện các chương trình tư vấn và sàng lọc này như Hòa Bình, Điện Biên...

TS Dương Bá Trực(Trưởng khoa Huyết học và Truyền máu, BV Nhi T.Ư)