Đồng chí Sùng A Hồ - Bí thư Đảng ủy xã Sùng Phài (huyện Tam Đường) cho biết: Đến thời điểm này, xã đã bố trí được mặt bằng để xây dựng Trạm Y tế, nhưng đã gần 2 năm nay vẫn chưa được xây dựng vì đang phải chờ vốn. Theo lời đồng chí Bí thư xã, chúng tôi đến Trạm Y tế xã Sùng Phài. Đến thời điểm này, tất cả hoạt động khám chữa bệnh cho nhân dân vẫn tập trung tại 4 phòng, mỗi phòng chưa đầy 25m2. Phòng thứ nhất để làm kho chứa các loại trang thiết bị và dụng cụ y khoa khám chữa bệnh. Phòng thứ 2 làm phòng sản. Phòng thứ 3 thực hiện 20/21 chương trình mục tiêu quốc gia. Phòng cuối cùng được bố trí làm phòng dược và là nơi làm việc của toàn thể nhân viên trong Trạm. Các trang thiết bị cần thiết để khám chữa bệnh như: máy hút đờm, máy thở, máy sấy… được Dự án Hêma tài trợ khá đầy đủ song do không có chỗ để nên Trạm đành bố trí một phòng làm kho lưu trữ. Đó cũng chính là nguyên nhân đến thời điểm này xã vẫn chưa đạt chuẩn quốc gia về y tế.

Cán bộ Trạm Y tế xã Sùng Phài hiện đang phải khám chữa bệnh trong căn phòng chật hẹp.

Nếu như các trạm ở xã chưa đạt chuẩn vì những lý do muôn thuở là cơ sở hạ tầng "thiếu, yếu", thì nhiều xã khó đạt chuẩn vì lý do chưa có bác sỹ về công tác và cho đến nhiều năm sau cũng rất khó vì trên thực tế tỉnh ta bác sỹ về tỉnh, huyện còn thiếu chứ chưa nói về xã. Y sỹ Vũ Văn Tụ - Trạm trưởng Trạm Y tế xã Bản Giang (Tam Đường) cho biết: “Trong quá trình xây dựng trạm Y tế đạt chuẩn Quốc gia theo bộ tiêu chí mới Trạm đã được quan tâm đầu tư nâng cấp, sửa chữa cơ sở vật chất, mua sắm trang thiết bị đáp ứng với tiêu chí Trạm chuẩn. Tuy nhiên còn một số khó khăn như: trạm còn thiếu bác sỹ, số hộ sinh con thứ 3, tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em vẫn còn cao. Việc sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh ở xã còn quá thấp mới chỉ đạt 20%”. Theo số liệu thống kê của Trung tâm y tế huyện Tam Đường, tỷ lệ các hộ gia đình sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh còn thấp, toàn huyện phấn đấu năm 2013 có 30% số hộ gia đình sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, trong khi theo tiêu chí phải đạt trên 70%.

Không chỉ ở huyện Tam Đường mà các huyện Sìn Hồ, Phong Thổ, Mường Tè… cũng đang gặp khó khăn về các tiêu chí trên. Để làm thay đổi nhận thức của người dân khu vực nông thôn miền núi trong việc xây dựng nhà tiêu, chuồng trại hợp vệ sinh không phải dễ. Bởi thực tế, người nông dân chủ yếu gắn với đồng ruộng, nhu cầu sử dụng phân bón rất lớn nên bà con thường xây chuồng, nhà tiêu hở cho thuận tiện. Thêm vào đó, để xây dựng một nhà tiêu hợp vệ sinh cũng phải tốn kém vài triệu đồng. Đây là điều khó khăn cho nhiều gia đình, nhất là những hộ nghèo, hộ đồng bào dân tộc thiểu số.

Trạm Y tế xã Bản Giang đang nỗ lực đạt chuẩn quốc gia vào cuối năm 2013.

Cùng với đó, đồng bào dân tộc Mông thường sinh con ở nhà, vì phong tục tập quán là phụ nữ khi sinh con không được ai nhìn thấy ngoài người chồng của mình. Họ không thích đến cơ sở y tế hay mời cán bộ y tế tới nhà. Khi sinh, họ thích mẹ chồng hoặc chồng đỡ đẻ trong khi những người này không có chuyên môn y tế nên rất nhiều nguy hiểm. Mặc dù thời gian qua công tác này đã được ngành Y tế phối hợp với các ban, ngành tập trung tuyên truyền cho nhân dân, đặc biệt là phụ nữ dân tộc Mông ở vùng sâu vùng xa, tỷ lệ phụ nữ tự sinh con ở nhà cũng đã giảm, tuy nhiên so với tiêu chí mới phải đạt trên 70% phụ nữ mang thai đến sinh con tại các cơ sở y tế thì hiện tại ở huyện Tam Đường tỷ lệ này mới đạt trên 40%.

Đến hết năm 2011, toàn tỉnh có 57 xã đạt chuẩn quốc gia về y tế xã nhưng căn cứ theo Bộ tiêu chí chuẩn quốc gia mới đến năm 2012 toàn tỉnh chỉ còn 13 xã đạt chuẩn quốc gia về y tế.

Theo Bộ tiêu chí chuẩn quốc gia về y tế giai đoạn 2 (2011-2020) của Bộ Y tế, có nhiều tiêu chí cao hơn trước. Cụ thể, tiêu chí về cơ sở hạ tầng, mỗi trạm y tế đạt chuẩn phải có ít nhất 10 phòng chức năng. Hay tiêu chí về trang thiết bị, các trạm phải có ít nhất 50% trang thiết bị theo danh mục đã ban hành gồm 176 loại, trong đó 3 loại thiết bị bắt buộc phải có là máy siêu âm, máy điện tim và máy đo đường huyết… Thế nhưng hiện nay hầu hết các trạm y tế trên địa bàn tỉnh đều chưa có máy siêu âm, một vài nơi được trang bị máy lại thiếu nhân lực có trình độ để sử dụng. Cùng với đó, một trong những chỉ tiêu khó thực hiện nhất là việc bác sỹ về tuyến xã công tác đạt rất thấp. Đến thời điểm này, toàn tỉnh còn trên 90% số trạm y tế xã chưa có bác sỹ về công tác.

Có thể thấy rằng, xây dựng trạm y tế đạt chuẩnquốc gia theo tiêu chí mới của Bộ Y tế là vấn đề của nhiều năm, song xây dựng các trạm y tế xã trong hợp phần xây dựng nông thôn mới tại các xã điểm lại là việc cấp bách cần làm ngay. Vì vậy, các địa phương cần phải xây dựng kế hoạch và lộ trình thực hiện cụ thể, kèm theo đó là những giải pháp đồng bộ, phù hợp với hoàn cảnh thực tế. Bên cạnh đó, xác định thực hiện toàn diện các chuẩn là một yêu cầu của việc thực hiện chuẩn quốc gia về y tế xã. Việc thực hiện ưu tiên đối với từng chuẩn trong khoảng thời gian nhất định và căn cứ vào điều kiện hoàn cảnh thực tế của địa phương là rất cần thiết. Đây cũng là tiền đề quan trọng để các địa phương hoàn thành tiêu chí y tế trong quá trình xây dựng nông thôn mới.