
Chiếc gùi - nét văn hóa vùng Tây Bắc

![]() |
Chiếc gùi - vật dụng quen thuộc của đồng bào các dân tộc Tây Bắc. Ảnh: H.T |
Ở một góc nào đó thẳm sâu trong tâm hồn của người dân Tây Bắc, chiếc gùi như một người bạn tâm giao để họ bộc bạch nỗi niềm riêng. Từ bàn tay cần cù khéo léo, tính kiên trì và óc thẩm mỹ sáng tạo, gùi như tấm lòng người Tây Bắc thơm thảo, gắn cuộc đời với nương rẫy, núi rừng. Khi hoa ban nở rộ, những chồi non lộc biếc giữa đại ngàn căng mình đón khí trời ấm áp; khi những tiếng khèn, tiếng pí của hội vui xuân trên các bản mường khép lại thì cũng là lúc gùi cùng với người dân vùng cao lên nương gieo hạt, trồng cây… Gùi đã góp sức làm thay da đổi thịt trên các vùng đất để hôm nay màu xanh của lúa, ngô, khoai, sắn; của những cây công nghiệp như cao su, trẩu, quế, thông, hồi… đã phủ khắp núi đồi.
Không phải ngẫu nhiên gùi hình thành và có ở miền Tây Bắc. Tạo hóa thật công bằng khi ban tặng người Tây Bắc chiếc gùi thân thương, để họ có thể leo ngang sườn dốc mang thóc, ngô hay nắm rau dớn, củ măng về nhà. Nhờ gùi, cuộc sống người vùng cao đã bớt đi khó khăn, đôi tay người vùng cao đỡ phần mệt mỏi.
Chuyện kể rằng: xưa có đôi trai gái yêu nhau. Trai nghèo yêu con gái nhà Phình giàu có. Họ nhà Phình bảo: thằng ấy là thân trâu, thân ngựa không có công danh chức tước trong bản làng, yên ngựa đặt lên lưng ngựa sao giờ ngựa lại đặt lên yên. Để ngăn cản tình yêu của đôi trai gái, họ Phình đã cướp hết ruộng nương, đốt nhà… khiến chàng trai phải bỏ bản đi nơi khác. Thương nhớ người yêu, ngày đêm cô gái ra khóm tre nơi hai người đã trồng để khắc ghi lời chung thủy. Lạ thay năm tháng qua đi, cây tre ấy không già cỗi mà sinh sôi nảy nở phủ khắp cả rừng xanh, cây nào cũng thon dài, chỉ vừa bằng cổ tay của đứa bé mới sinh, tròn trịa và thẳng tắp. Nỗi nhớ người yêu dâng trào, quay quắt đến nao lòng cô quyết định đi tìm chàng trai. Cô liền đốn cây tre, nạo vỏ, lấy cật tre, chẻ ra lạt nhỏ rồi đan tạo thành khối hình trụ, miệng loe ra giống hình bông hoa gạo, đáy thì nhỏ các sợi đan nhau làm thành 4 góc vuông sắc cạnh. Các nan đan vắt chéo nhau tạo hình hoa văn tượng trưng cho tình yêu bất diệt, lòng chung thủy, đồng thời đó còn là niềm tin, cầu mong sự bình yên may mắn và hạnh phúc. Gùi được giữ cứng, chắc bởi 9 thanh ngang. Cô đi hết ngọn núi này, đến núi khác hết quả đồi này đến quả đồi kia và cuối cùng cô đã gặp được chàng, 2 người đã sống trọn kiếp bên nhau.
Theo tiếng Dao, cây tre để đan gùi có tên là Lào Phin, tiếng Thái là KhảngKlúng, tiếng Mông là XungTrở. Dây làm quai đeo gùi cũng được bà con lấy từ các sợi của vỏ cây sì trong rừng. Lào Phin quý và hiếm nên bà con trồng, chăm sóc cẩn thận không lấy măng như những loại tre khác. Trồng tre được 3 năm khoảng 2 sải tay thì bà con lại đốn về đan gùi.
Trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, gùi xung trận như một người chiến sĩ kiên trung, cùng bà con dân bản trèo đèo lội suối cõng muối, tải đạn ra tiền tuyến giúp quân dân ta làm nên bao thắng lợi hào hùng. Góp nhặt yêu thương từ nơi này đến nơi khác, trên lưng các mẹ, các chị, gùi còn là cái nôi cho em thơ giấc ngủ nồng say. Hơn thế nữa gùi còn cõng gạo nuôi con chữ chắp cánh cho những ước mơ tới trường. Để đến bây giờ khắp các bản mường đâu đâu cũng có tiếng ca hát, tiếng học bài; tiếng đồng lòng quyết tâm của tuổi trẻ đứng lên xây dựng quê hương. Vào những đêm trăng sáng bên cọn nước chảy êm đềm hay trong những đêm hội bập bùng ngọn lửa tình cháy bỏng, gùi đã mang cây khèn, cây sáo giúp cho trai làng, gái bản thổ lộ, trao nhau ân tình. Và sau mỗi đêm hội gùi lại xe kết những lời hẹn ước yêu thương cho nam thanh nữ tú nên duyên chồng vợ.
Gùi chính là một nét đẹp trong bản sắc văn hóa của đồng bào miền Tây Bắc. Gùi cũng là nút thắt sợi tình đoàn kết bản trên mường dưới thêm thắm đượm nghĩa tình, mỗi khi mùa vụ đến, bà con lại đi gùi thóc, ngô… giúp nhau. Con trai đan gùi và con gái thêu thùa đã trở thành bức tranh miền sơn cước đi vào lòng người với bao ý nghĩa. Ở đó người đọc sẽ cảm nhận được thông điệp xanh về cuộc sống làng quê Việt Nam bình dị với tấm lòng thơm thảo, hiếu đạo, hay đó còn là tâm tư tình cảm, nhân dân trao đổi kinh nghiệm sản xuất, cùng nhau xây dựng đời sống văn hóa ở bản làng. Ngày nay đã có bao nhiêu phương tiện hiện đại ra đời nhờ ứng dụng khoa học kĩ thuật nhưng hình bóng gùi vẫn không bao giờ phai nhạt, gùi đã khắc in vào mỗi ngọn núi, dáng cây, mỗi tên bản, tên làng. Và đặc biệt với người Tây Bắc, chắc chắn rằng sẽ không một phương tiện nào có thể thay thế được và gùi sẽ ngày càng nặng lòng với bao thế hệ.
Ý kiến bạn đọc
Có thể bạn quan tâm

Lễ hội Văn hóa thế giới tại Hà Nội 2025: lan tỏa thông điệp mạnh mẽ về tinh thần sẻ chia và kiên cường

Lai Châu đẩy mạnh phát triển du lịch thông minh

Giữ gìn nghề truyền thống đan lát
Lai Châu bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc Thái
Giữ gìn nét đẹp văn hóa dân tộc Mông
Vui tết Trung thu
“Đêm hội trăng rằm 2025”

Nơi chắp cánh đam mê sáng tạo
Tin cùng chuyên mục
60 học viên tham gia tập huấn bảo tồn, phát huy đặc trưng văn hoá chợ phiên
Văn hóa
25/09/2025 17:11
Chiều 25/9, Cục Văn hoá các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức khai mạc lớp Tập huấn bảo tồn, phát huy đặc trưng văn hoá truyền thống trong chợ phiên của đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh Lai Châu.
Chương trình văn nghệ “Bài ca Đại đoàn kết”
Văn hóa
24/09/2025 10:18
Tối 23/9, tại Trung tâm Hội nghị - Văn hóa phường Đoàn Kết, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam phường Đoàn Kết và phường Tân Phong tổ chức chương trình văn nghệ với chủ đề “Bài ca Đại đoàn kết” chào mừng Đại hội Đại biểu MTTQ Việt Nam phường Tân Phong, phường Đoàn Kết lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030.

Làn điệu dân ca, dân vũ ngân vang trên rẻo cao
Văn hóa
24/09/2025 08:22
Tại tỉnh Lai Châu, nơi có hơn 20 dân tộc cùng sinh sống, kho tàng dân ca, dân vũ là sợi dây gắn kết cộng đồng, đồng thời là “hồn cốt” của núi rừng Tây Bắc. Nhiều xã, bản không chỉ lớp người cao tuổi mà thế hệ trẻ đang trở thành hạt nhân giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, để những làn điệu dân ca, dân vũ mãi ngân vang trên rẻo cao.

Bế mạc Hội diễn nghệ thuật quần chúng Công an tỉnh Lai Châu
Văn hóa
20/09/2025 12:33
Tối 19/9, Công an tỉnh Lai Châu tổ chức Bế mạc Hội diễn nghệ thuật quần chúng lần thứ II năm 2025 với chủ đề “80 năm vang mãi bản hùng ca”.

Nghị quyết 15-Bước đột phá xây dựng nếp sống mới ở Lai Châu
Văn hóa
18/09/2025 06:33
Nghị quyết số 15-NQ/TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Lai Châu về xóa bỏ hủ tục, phong tục, tập quán lạc hậu, xây dựng nếp sống văn minh giai đoạn 2024 – 2030 là một dấu mốc quan trọng trong công tác xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở. Đây là quyết tâm chính trị lớn nhằm khắc phục những rào cản phát triển, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành vi của nhân dân, xây dựng nếp sống tiến bộ, phù hợp với yêu cầu hội nhập và phát triển.

Họp Ban Tổ chức Tuần Du lịch - Văn hóa Lai Châu năm 2025
Chính trị
17/09/2025 19:44
Chiều 17/9, Ban Tổ chức Tuần Du lịch - Văn hóa Lai Châu năm 2025 tổ chức họp dưới sự chủ trì của đồng chí Tống Thanh Hải - Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh, Trưởng Ban Tổ chức Tuần Du lịch - Văn hóa Lai Châu năm 2025.
Khai mạc Hội diễn Nghệ thuật quần chúng Công an tỉnh lần thứ II
Văn hóa
17/09/2025 11:31
Tối 16/9, Công an tỉnh Lai Châu tổ chức khai mạc Hội diễn Nghệ thuật quần chúng lần thứ II năm 2025 với chủ đề “80 năm vang mãi bản hùng ca”.
Du lịch Lai Châu vươn mình cất cánh
Du lịch
15/09/2025 09:08
Trước kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, Lai Châu bước vào giai đoạn phát triển mới với những thời cơ, thách thức đan xen, du lịch (DL) Lai Châu đang sẵn sàng “vươn mình cất cánh” để khẳng định là một điểm đến hấp dẫn và đầy hứa hẹn giữa đại ngàn Tây Bắc hùng vĩ.

Gần 8,6 triệu lượt khách tham quan Triển lãm “80 năm hành trình Độc lập-Tự do-Hạnh phúc”
Văn hóa
14/09/2025 17:04
Chỉ sau hơn hai tuần mở cửa, Triển lãm thành tựu đất nước “80 năm hành trình Độc lập-Tự do-Hạnh phúc” đã ghi nhận con số kỷ lục khách tham quan. Theo Ban tổ chức, đến ngày 13/9, tổng số khách tham quan gần 8,6 triệu người. Trong ngày 13/9 có gần 1,3 triệu khách tham quan.

Hội nghị tổng kết Tết Độc lập năm 2025
Văn hóa
13/09/2025 17:09
Sáng 13/9, Ban Tổ chức Tết Độc lập năm 2025 tổ chức Hội nghị tổng kết Tết Độc lập năm 2025. Đồng chí Tống Thanh Hải - Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh, Trưởng Ban Tổ chức Tết Độc lập năm 2025 chủ trì hội nghị.
Giữ “hồn” dân tộc qua từng hiện vật
Văn hóa
12/09/2025 07:55
Những năm qua, các cấp, ngành trên địa bàn tỉnh quan tâm, chú trọng gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc. Trong đó, có vai trò quan trọng của các di sản viên, thuyết minh viên, hướng dẫn viên ở Bảo tàng tỉnh để những hiện vật quý báu của từng dân tộc được giới thiệu, truyền tải trọn vẹn giá trị tới nhân dân và du khách.

Khởi sắc du lịch Tân Uyên
Du lịch
11/09/2025 08:32
Với nhiều cảnh quan đẹp: đồi chè trải dài, các suối khoáng nóng Phiêng Phát, Nà Ban; văn hóa truyền thống của các dân tộc đa dạng, độc đáo; thuận lợi về giao thông… là tiềm năng để xã Tân Uyên đầu tư, khai thác phát triển du lịch. Vào dịp nghỉ lễ, tết hay ngày nghỉ cuối tuần, tại các điểm du lịch của xã thu hút khá nhiều khách du lịch trong và ngoài tỉnh. Đặc biệt là tắm nước khoáng nóng, hái chè, thưởng thức ẩm thực truyền thống của đồng bào dân tộc địa phương, trải nghiệm hoạt động văn hóa, thể thao.