“Đi từng nhà, rà từng ngõ, gõ từng cửa”; đa dạng hình thức tuyên truyền, vận động chính sách dân số bằng 2 thứ tiếng: phổ thông và Thái… là cách anh Lò Văn Phương, cán bộ chuyên trách dân số - kế hoạch hóa gia đình (Trạm Y tế xã Bình Lư, huyện Tam Đường) áp dụng nhiều năm khi về cơ sở. Anh Phương chia sẻ: Sinh nhiều con để có người làm; sinh con trai cho có người nối dõi… suy nghĩ ấy từng ăn sâu vào nếp nghĩ của nhiều hộ dân trong xã, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số. Do đó, chuyện sinh con thứ 3 trở lên đã khiến những người làm công tác dân số như chúng tôi thời gian dài vất vả. Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, đặc biệt là đội ngũ cán bộ y tế xã, bản cộng với tác động của Nghị định số 39 giúp nhận thức của người dân về thực hiện Pháp lệnh Dân số từng bước nâng lên, tỷ lệ sinh con thứ 3 trên địa bàn giảm dần. Từ năm 2015 đến 2022, xã Bình Lư có 15 trường hợp phụ nữ thuộc đối tượng được hỗ trợ 2 triệu đồng/người khi sinh con đúng chính sách và không có trường hợp vi phạm bị thu hồi. Hiện nay, xã có tổng số 730 cặp vợ chồng đang áp dụng biện pháp tránh thai. Trong đó, 13 cặp thực hiện biện pháp triệt sản. 6 tháng đầu năm 2023, chỉ có 1 trường hợp sinh con thứ 3 tại bản Nà San.
Dù trai hay gái cũng chỉ dừng lại ở 2 con, chính nhờ quyết định này, gia đình chị Lò Thị May ở bản Hợp Nhất (xã Bản Bo, huyện Tam Đường) có của ăn, của để, các con được chăm sóc trong điều kiện tốt nhất. Chị May cho biết: Thấy nhiều chị em trong bản dù ít tuổi nhưng vì sinh nhiều, con nheo nhóc, đói khổ, bản thân tôi tự xác định mục tiêu rõ ràng. Không chỉ có sức khỏe tốt, gia đình êm ấm, hòa thuận mà tôi còn được hỗ trợ 2 triệu đồng do thực hiện đúng chính sách dân số. Tôi cảm thấy tự hào vì đã vượt ra khỏi tư tưởng lạc hậu của thế hệ trước.

Cán bộ Trung tâm Y tế huyện Than Uyên và Trạm Y tế xã Phúc Than vận động các hộ dân thực hiện chính sách dân số - kế hoạch hóa gia đình.

Thực hiện Nghị định số 39, Trung tâm Y tế huyện Than Uyên hướng dẫn các xã rà soát toàn bộ danh sách sinh con của phụ nữ, hộ nghèo bắt đầu từ ngày 15/6/2015 và đơn vị hành chính thuộc vùng khó khăn theo các quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Sau đó, gửi văn bản có liên quan đến các xã làm căn cứ thực hiện. Đối chiếu các tiêu chuẩn, UBND các xã lập danh sách tuyên truyền, vận động các đối tượng không sinh thêm con để hưởng lợi theo Nghị định số 39. Đồng thời, phối hợp với các xã hướng dẫn thực hiện các nội dung có liên quan.
Từ năm 2015 - 2020, trên địa bàn huyện Than Uyên có 100% số xã, năm 2021 có 5 xã, năm 2022 có 4 xã triển khai Nghị định số 39 với tổng số 133 phụ nữ được hỗ trợ 2 triệu đồng/người. Thông qua công tác truyền thông, hiệu ứng từ Nghị định số 39, nhân dân nhận thức được việc tự giác thực hiện mô hình gia đình có 2 con phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập, nuôi dạy con và xây dựng gia đình hạnh phúc, bình đẳng. Tỷ lệ sinh con thứ 3 trở lên trên địa bàn giảm, góp phần nâng cao chất lượng dân số và phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn.
Nghị định số 39 quy định rõ đối tượng khi sinh con đúng chính sách được hỗ trợ 2 triệu đồng/người. Thời điểm hỗ trợ tính từ tháng đầu khi sinh con thuộc đối tượng được hỗ trợ. Đối tượng thụ hưởng cam kết bằng văn bản không sinh thêm con. Trong những năm qua, Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (Sở Y tế) đã chỉ đạo Phòng Dân số - Truyền thông giáo dục sức khỏe (Trung tâm Y tế các huyện, thành phố) phối hợp với chính quyền, tổ chức đoàn thể địa phương thực hiện hiệu quả hỗ trợ cho phụ nữ thuộc hộ nghèo là người dân tộc thiểu số khi sinh con đúng chính sách dân số trên địa bàn. Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách triển khai với hình thức phù hợp, giúp đối tượng thụ hưởng nâng cao nhận thức về quyền, nghĩa vụ trong thực hiện đúng bản cam kết.
Song song với rà soát, xác minh đối tượng được hỗ trợ đúng quy định, công tác kiểm tra, giám sát triển khai chặt chẽ đảm bảo chi đúng, chi đủ, chi kịp thời và tháo gỡ sớm khó khăn, vướng mắc ngay tại cơ sở. Trong 8 năm qua, toàn tỉnh đã chi trả chế độ cho trên 3.000 người, với tổng số tiền hơn 6 tỷ đồng.
Được biết, trước khi có Nghị định số 39, tỷ lệ bà mẹ sinh con thứ 3 trên địa bàn tỉnh khá cao so với mặt bằng chung của cả nước. Riêng năm 2015, có 3.279 trẻ là con thứ 3 trở lên/10.172 trẻ sinh trong năm, chiếm 32,24%; tỷ suất sinh thô 24,54‰. Từ khi Nghị định số 39 đi vào cuộc sống, tỷ lệ bà mẹ sinh con thứ 3 giảm dần hàng năm. Đến năm 2022, còn 1.465 trẻ là con thứ 3 trở lên/8.320 trẻ được sinh ra, chiếm 17,6%. 6 tháng đầu năm 2023, có 670 trẻ là con thứ 3 trở lên, chiếm 17,55%; tỷ suất sinh thô ước thực hiện trong năm 2023 là 15,6‰, giảm 0,82‰ so với năm 2022. Nhận thức của người dân về thực hiện Pháp lệnh Dân số từng bước nâng lên, đồng nghĩa chất lượng dân số được cải thiện như: tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng, tỷ lệ hộ nghèo của tỉnh cũng giảm hàng năm.