
Chiếc gùi - nét văn hóa vùng Tây Bắc

![]() |
Chiếc gùi - vật dụng quen thuộc của đồng bào các dân tộc Tây Bắc. Ảnh: H.T |
Ở một góc nào đó thẳm sâu trong tâm hồn của người dân Tây Bắc, chiếc gùi như một người bạn tâm giao để họ bộc bạch nỗi niềm riêng. Từ bàn tay cần cù khéo léo, tính kiên trì và óc thẩm mỹ sáng tạo, gùi như tấm lòng người Tây Bắc thơm thảo, gắn cuộc đời với nương rẫy, núi rừng. Khi hoa ban nở rộ, những chồi non lộc biếc giữa đại ngàn căng mình đón khí trời ấm áp; khi những tiếng khèn, tiếng pí của hội vui xuân trên các bản mường khép lại thì cũng là lúc gùi cùng với người dân vùng cao lên nương gieo hạt, trồng cây… Gùi đã góp sức làm thay da đổi thịt trên các vùng đất để hôm nay màu xanh của lúa, ngô, khoai, sắn; của những cây công nghiệp như cao su, trẩu, quế, thông, hồi… đã phủ khắp núi đồi.
Không phải ngẫu nhiên gùi hình thành và có ở miền Tây Bắc. Tạo hóa thật công bằng khi ban tặng người Tây Bắc chiếc gùi thân thương, để họ có thể leo ngang sườn dốc mang thóc, ngô hay nắm rau dớn, củ măng về nhà. Nhờ gùi, cuộc sống người vùng cao đã bớt đi khó khăn, đôi tay người vùng cao đỡ phần mệt mỏi.
Chuyện kể rằng: xưa có đôi trai gái yêu nhau. Trai nghèo yêu con gái nhà Phình giàu có. Họ nhà Phình bảo: thằng ấy là thân trâu, thân ngựa không có công danh chức tước trong bản làng, yên ngựa đặt lên lưng ngựa sao giờ ngựa lại đặt lên yên. Để ngăn cản tình yêu của đôi trai gái, họ Phình đã cướp hết ruộng nương, đốt nhà… khiến chàng trai phải bỏ bản đi nơi khác. Thương nhớ người yêu, ngày đêm cô gái ra khóm tre nơi hai người đã trồng để khắc ghi lời chung thủy. Lạ thay năm tháng qua đi, cây tre ấy không già cỗi mà sinh sôi nảy nở phủ khắp cả rừng xanh, cây nào cũng thon dài, chỉ vừa bằng cổ tay của đứa bé mới sinh, tròn trịa và thẳng tắp. Nỗi nhớ người yêu dâng trào, quay quắt đến nao lòng cô quyết định đi tìm chàng trai. Cô liền đốn cây tre, nạo vỏ, lấy cật tre, chẻ ra lạt nhỏ rồi đan tạo thành khối hình trụ, miệng loe ra giống hình bông hoa gạo, đáy thì nhỏ các sợi đan nhau làm thành 4 góc vuông sắc cạnh. Các nan đan vắt chéo nhau tạo hình hoa văn tượng trưng cho tình yêu bất diệt, lòng chung thủy, đồng thời đó còn là niềm tin, cầu mong sự bình yên may mắn và hạnh phúc. Gùi được giữ cứng, chắc bởi 9 thanh ngang. Cô đi hết ngọn núi này, đến núi khác hết quả đồi này đến quả đồi kia và cuối cùng cô đã gặp được chàng, 2 người đã sống trọn kiếp bên nhau.
Theo tiếng Dao, cây tre để đan gùi có tên là Lào Phin, tiếng Thái là KhảngKlúng, tiếng Mông là XungTrở. Dây làm quai đeo gùi cũng được bà con lấy từ các sợi của vỏ cây sì trong rừng. Lào Phin quý và hiếm nên bà con trồng, chăm sóc cẩn thận không lấy măng như những loại tre khác. Trồng tre được 3 năm khoảng 2 sải tay thì bà con lại đốn về đan gùi.
Trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, gùi xung trận như một người chiến sĩ kiên trung, cùng bà con dân bản trèo đèo lội suối cõng muối, tải đạn ra tiền tuyến giúp quân dân ta làm nên bao thắng lợi hào hùng. Góp nhặt yêu thương từ nơi này đến nơi khác, trên lưng các mẹ, các chị, gùi còn là cái nôi cho em thơ giấc ngủ nồng say. Hơn thế nữa gùi còn cõng gạo nuôi con chữ chắp cánh cho những ước mơ tới trường. Để đến bây giờ khắp các bản mường đâu đâu cũng có tiếng ca hát, tiếng học bài; tiếng đồng lòng quyết tâm của tuổi trẻ đứng lên xây dựng quê hương. Vào những đêm trăng sáng bên cọn nước chảy êm đềm hay trong những đêm hội bập bùng ngọn lửa tình cháy bỏng, gùi đã mang cây khèn, cây sáo giúp cho trai làng, gái bản thổ lộ, trao nhau ân tình. Và sau mỗi đêm hội gùi lại xe kết những lời hẹn ước yêu thương cho nam thanh nữ tú nên duyên chồng vợ.
Gùi chính là một nét đẹp trong bản sắc văn hóa của đồng bào miền Tây Bắc. Gùi cũng là nút thắt sợi tình đoàn kết bản trên mường dưới thêm thắm đượm nghĩa tình, mỗi khi mùa vụ đến, bà con lại đi gùi thóc, ngô… giúp nhau. Con trai đan gùi và con gái thêu thùa đã trở thành bức tranh miền sơn cước đi vào lòng người với bao ý nghĩa. Ở đó người đọc sẽ cảm nhận được thông điệp xanh về cuộc sống làng quê Việt Nam bình dị với tấm lòng thơm thảo, hiếu đạo, hay đó còn là tâm tư tình cảm, nhân dân trao đổi kinh nghiệm sản xuất, cùng nhau xây dựng đời sống văn hóa ở bản làng. Ngày nay đã có bao nhiêu phương tiện hiện đại ra đời nhờ ứng dụng khoa học kĩ thuật nhưng hình bóng gùi vẫn không bao giờ phai nhạt, gùi đã khắc in vào mỗi ngọn núi, dáng cây, mỗi tên bản, tên làng. Và đặc biệt với người Tây Bắc, chắc chắn rằng sẽ không một phương tiện nào có thể thay thế được và gùi sẽ ngày càng nặng lòng với bao thế hệ.
Ý kiến bạn đọc
Có thể bạn quan tâm

Hội nghị tổng kết Tết Độc lập năm 2025
Giữ “hồn” dân tộc qua từng hiện vật

Khởi sắc du lịch Tân Uyên

Thủ tướng: "Tiếng nói Việt Nam" luôn vang xa, bay cao, tạo động lực, truyền cảm hứng cho các thế hệ

Tổng Bí thư Tô Lâm dự kỷ niệm 55 năm ngày phát sóng chương trình truyền hình đầu tiên

Phê duyệt mẫu thiết kế chính thức Kỷ niệm 80 năm Ngày Tổng tuyển cử đầu tiên bầu Quốc hội Việt Nam

Vinh Quang Việt Nam - Lai Châu tỏa sáng

Sôi nổi Hội thi giã bánh giầy
Tin cùng chuyên mục
Vui Tết Độc lập
Văn hóa
02/09/2025 09:21
Hòa chung không khí của cả nước, của tỉnh chào mừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025), ngày 1/9/2025, xã Pắc Ta tổ chức các hoạt động vui Tết Độc lập lần thứ I năm 2025.

Chương trình nghệ thuật chào mừng Tết Độc lập năm 2025
Văn hóa
02/09/2025 09:18
Tối 1/9, UBND tỉnh tổ chức Chương trình nghệ thuật chào mừng Tết Độc lập năm 2025 với chủ đề: “Niềm tin son sắt - Vững bước tương lai”. Đồng chí Tống Thanh Hải - Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh uỷ, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh, Trưởng Ban Tổ chức Tết Độc lập năm 2025 dự và phát biểu chào mừng.
Ngày hội Hương sắc Mường Than
Văn hóa
31/08/2025 21:37
Ngày 31/8, UBND xã Mường Than tổ chức chương trình Ngày hội Hương sắc Mường Than tại Đồi thông Bản Chít nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945-2/9/2025).
Xã Khoen On tổ chức Tết độc lập
Văn hóa
31/08/2025 10:27
Hòa chung không khí cả nước, của tỉnh chào mừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025) . Ngày 30/8/2025, xã Khoen On tổ chức Tết Độc lập năm 2025 với chủ đề "Non nước Khoen On".
Đêm nhạc thanh niên Than Uyên
Văn hóa
31/08/2025 10:23
Trong khuôn khổ chương trình Tết Độc lập năm 2025 tổ chức chào mừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh (2/9/1945 - 2/9/2025), tối 30/8, UBND xã Than Uyên tổ chức Đêm nhạc thanh niên. Dự đêm nhạc có các đồng chí lãnh đạo Đảng uỷ, HĐND, UBND xã Than Uyên cùng đông đảo nhân dân và du khách thập phương.
Tổng duyệt màn đồng diễn múa khèn, ô và màn đại xoè
Văn hóa
31/08/2025 10:20
Tối 30/8, Ban Tổ chức Tết Độc lập năm 2025 tổng duyệt màn đồng diễn múa khèn, múa ô và màn đại xoè trong chương trình nghệ thuật chào mừng Tết Độc lập với chủ đề “Niềm tin son sắt - Vững bước tương lai” tổ chức vào tối 1/9.
Giao lưu văn nghệ chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9
Văn hóa
30/08/2025 12:40
Tối 29/8, 2 thôn Phiêng Lúc, Phiêng Bay (xã Tân Uyên) tổ chức Chương trình Giao lưu văn nghệ chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9.
Khai mạc Triển lãm thành tựu đất nước "80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc"
Chính trị
28/08/2025 14:41
Sáng 28/8, tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia (Đông Anh, Hà Nội) diễn ra Lễ khai mạc Triển lãm thành tựu đất nước chào mừng kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam(2/9/1945 - 2/9/2025) với chủ đề "80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc".
Họp báo cung cấp thông tin tổ chức các hoạt động Tết Độc lập năm 2025
Văn hóa
25/08/2025 17:36
Chiều 25/8, Ban Tổ chức Tết Độc lập 2025 tổ chức Họp báo cung cấp thông tin tổ chức các hoạt động Tết Độc lập năm 2025 bằng hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến qua Zoom. Các đồng chí: Trần Mạnh Hùng - Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Phan Văn Ngọc - Chủ tịch UBND xã Than Uyên đồng chủ trì họp báo.
Gặp mặt Kỷ kiệm 80 năm Ngày Truyền thống ngành Văn hoá
Văn hóa
24/08/2025 15:47
Sáng 24/8, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) tổ chức gặp mặt Kỷ kiệm 80 năm Ngày Truyền thống ngành Văn hoá (28/8/1945-28/8/2025). Dự buổi gặp mặt có lãnh đạo các sở, ban, ngành, đoàn thể tỉnh; nguyên lãnh đạo Sở VHTT&DL; đại diện các doanh nghiệp, đơn vị lữ hành trên địa bàn tỉnh; cán bộ, công chức, viên chức, người lao động thuộc sở.

Tổng Bí thư Tô Lâm: Văn hóa phải đi trước một bước, bồi đắp bản lĩnh, củng cố niềm tin, hình thành năng lực mềm quốc gia
Chính trị
23/08/2025 16:06
Sáng 23/8, tại Hà Nội, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trang trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống ngành Văn hóa (28/8/1945 - 28/8/2025) và đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhất.

Nhiều hoạt động ấn tượng, ý nghĩa tại tết độc lập 02/9 ở xã Than Uyên, tỉnh Lai Châu
Chính trị
17/08/2025 17:04
Từ ngày 31/8 đến 02/9/2025, tại xã Than Uyên, tỉnh Lai Châu sẽ diễn ra chuỗi hoạt động văn hóa, nghệ thuật đặc sắc chào mừng kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám (19/8/1945 – 19/8/2025) và Quốc khánh 02/9.