
Chiếc gùi - nét văn hóa vùng Tây Bắc

![]() |
Chiếc gùi - vật dụng quen thuộc của đồng bào các dân tộc Tây Bắc. Ảnh: H.T |
Ở một góc nào đó thẳm sâu trong tâm hồn của người dân Tây Bắc, chiếc gùi như một người bạn tâm giao để họ bộc bạch nỗi niềm riêng. Từ bàn tay cần cù khéo léo, tính kiên trì và óc thẩm mỹ sáng tạo, gùi như tấm lòng người Tây Bắc thơm thảo, gắn cuộc đời với nương rẫy, núi rừng. Khi hoa ban nở rộ, những chồi non lộc biếc giữa đại ngàn căng mình đón khí trời ấm áp; khi những tiếng khèn, tiếng pí của hội vui xuân trên các bản mường khép lại thì cũng là lúc gùi cùng với người dân vùng cao lên nương gieo hạt, trồng cây… Gùi đã góp sức làm thay da đổi thịt trên các vùng đất để hôm nay màu xanh của lúa, ngô, khoai, sắn; của những cây công nghiệp như cao su, trẩu, quế, thông, hồi… đã phủ khắp núi đồi.
Không phải ngẫu nhiên gùi hình thành và có ở miền Tây Bắc. Tạo hóa thật công bằng khi ban tặng người Tây Bắc chiếc gùi thân thương, để họ có thể leo ngang sườn dốc mang thóc, ngô hay nắm rau dớn, củ măng về nhà. Nhờ gùi, cuộc sống người vùng cao đã bớt đi khó khăn, đôi tay người vùng cao đỡ phần mệt mỏi.
Chuyện kể rằng: xưa có đôi trai gái yêu nhau. Trai nghèo yêu con gái nhà Phình giàu có. Họ nhà Phình bảo: thằng ấy là thân trâu, thân ngựa không có công danh chức tước trong bản làng, yên ngựa đặt lên lưng ngựa sao giờ ngựa lại đặt lên yên. Để ngăn cản tình yêu của đôi trai gái, họ Phình đã cướp hết ruộng nương, đốt nhà… khiến chàng trai phải bỏ bản đi nơi khác. Thương nhớ người yêu, ngày đêm cô gái ra khóm tre nơi hai người đã trồng để khắc ghi lời chung thủy. Lạ thay năm tháng qua đi, cây tre ấy không già cỗi mà sinh sôi nảy nở phủ khắp cả rừng xanh, cây nào cũng thon dài, chỉ vừa bằng cổ tay của đứa bé mới sinh, tròn trịa và thẳng tắp. Nỗi nhớ người yêu dâng trào, quay quắt đến nao lòng cô quyết định đi tìm chàng trai. Cô liền đốn cây tre, nạo vỏ, lấy cật tre, chẻ ra lạt nhỏ rồi đan tạo thành khối hình trụ, miệng loe ra giống hình bông hoa gạo, đáy thì nhỏ các sợi đan nhau làm thành 4 góc vuông sắc cạnh. Các nan đan vắt chéo nhau tạo hình hoa văn tượng trưng cho tình yêu bất diệt, lòng chung thủy, đồng thời đó còn là niềm tin, cầu mong sự bình yên may mắn và hạnh phúc. Gùi được giữ cứng, chắc bởi 9 thanh ngang. Cô đi hết ngọn núi này, đến núi khác hết quả đồi này đến quả đồi kia và cuối cùng cô đã gặp được chàng, 2 người đã sống trọn kiếp bên nhau.
Theo tiếng Dao, cây tre để đan gùi có tên là Lào Phin, tiếng Thái là KhảngKlúng, tiếng Mông là XungTrở. Dây làm quai đeo gùi cũng được bà con lấy từ các sợi của vỏ cây sì trong rừng. Lào Phin quý và hiếm nên bà con trồng, chăm sóc cẩn thận không lấy măng như những loại tre khác. Trồng tre được 3 năm khoảng 2 sải tay thì bà con lại đốn về đan gùi.
Trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, gùi xung trận như một người chiến sĩ kiên trung, cùng bà con dân bản trèo đèo lội suối cõng muối, tải đạn ra tiền tuyến giúp quân dân ta làm nên bao thắng lợi hào hùng. Góp nhặt yêu thương từ nơi này đến nơi khác, trên lưng các mẹ, các chị, gùi còn là cái nôi cho em thơ giấc ngủ nồng say. Hơn thế nữa gùi còn cõng gạo nuôi con chữ chắp cánh cho những ước mơ tới trường. Để đến bây giờ khắp các bản mường đâu đâu cũng có tiếng ca hát, tiếng học bài; tiếng đồng lòng quyết tâm của tuổi trẻ đứng lên xây dựng quê hương. Vào những đêm trăng sáng bên cọn nước chảy êm đềm hay trong những đêm hội bập bùng ngọn lửa tình cháy bỏng, gùi đã mang cây khèn, cây sáo giúp cho trai làng, gái bản thổ lộ, trao nhau ân tình. Và sau mỗi đêm hội gùi lại xe kết những lời hẹn ước yêu thương cho nam thanh nữ tú nên duyên chồng vợ.
Gùi chính là một nét đẹp trong bản sắc văn hóa của đồng bào miền Tây Bắc. Gùi cũng là nút thắt sợi tình đoàn kết bản trên mường dưới thêm thắm đượm nghĩa tình, mỗi khi mùa vụ đến, bà con lại đi gùi thóc, ngô… giúp nhau. Con trai đan gùi và con gái thêu thùa đã trở thành bức tranh miền sơn cước đi vào lòng người với bao ý nghĩa. Ở đó người đọc sẽ cảm nhận được thông điệp xanh về cuộc sống làng quê Việt Nam bình dị với tấm lòng thơm thảo, hiếu đạo, hay đó còn là tâm tư tình cảm, nhân dân trao đổi kinh nghiệm sản xuất, cùng nhau xây dựng đời sống văn hóa ở bản làng. Ngày nay đã có bao nhiêu phương tiện hiện đại ra đời nhờ ứng dụng khoa học kĩ thuật nhưng hình bóng gùi vẫn không bao giờ phai nhạt, gùi đã khắc in vào mỗi ngọn núi, dáng cây, mỗi tên bản, tên làng. Và đặc biệt với người Tây Bắc, chắc chắn rằng sẽ không một phương tiện nào có thể thay thế được và gùi sẽ ngày càng nặng lòng với bao thế hệ.
Ý kiến bạn đọc
Tin đọc nhiều
Có thể bạn quan tâm

Lễ hội Trà huyện Tân Uyên lần thứ II năm 2025 sẽ diễn ra trong 2 ngày (24 - 25/5)

Bảo tồn văn hóa qua các tác phẩm nghệ thuật

Chống mê tín dị đoan: Đừng đợi đến lúc không còn cơ hội

Kỳ 2: “Ánh sáng” từ một nghị quyết
Sâu lắng vở kịch “Con đò của mẹ”

“Phá rào” hủ tục, xây dựng nếp sống văn minh

Làm giàu từ nghề thêu, dệt truyền thống

Vẻ đẹp mê hoặc của những đồi chè
Tin cùng chuyên mục

Gần 600 học viên được tập huấn, hướng dẫn triển khai ký kết xóa bỏ hủ tục
Văn hóa
08/05/2025 16:22
Trong 2 ngày (7-8/5), Phòng Văn hoá, Khoa học và Thông tin huyện Than Uyên tổ chức Hội nghị tập huấn, hướng dẫn triển khai ký kết xóa bỏ hủ tục, phong tục, tập quán lạc hậu, xây dựng nếp sống văn minh năm 2025.

Hiện thực hóa khát vọng trở thành trung tâm du lịch của vùng Tây Bắc
Du lịch
06/05/2025 10:38
Những năm gần đây, ngành Du lịch Điện Biên đang từng bước hiện thực hóa khát vọng trở thành trung tâm du lịch của vùng Tây Bắc. Tiếp nối thành công Năm Du lịch quốc gia - Điện Biên 2024, sau một tháng bước vào mùa du lịch năm 2025, Điện Biên tiếp tục khẳng định là điểm đến không thể bỏ qua với nhiều du khách.

Mạch nguồn nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc
Du lịch
06/05/2025 10:35
Quần thể di tích chiến trường Điện Biên Phủ không chỉ là chứng tích của lịch sử mà còn là mạch nguồn nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc, là điểm tựa cho những bước phát triển mới, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch và giáo dục truyền thống.

Doanh thu từ du lịch đạt 54,5 tỷ đồng trong 5 ngày nghỉ lễ
Xã Hội
05/05/2025 20:32
Số liệu thống kê từ các huyện, thành phố và các khu, điểm du lịch trên địa bàn tỉnh, cho thấy, trong 5 ngày nghỉ lễ (từ ngày 30/4 -4/5/2025), tỉnh Lai Châu ước đón 72.759 lượt khách với tổng doanh thu từ hoạt động du lịch đạt 54,503 tỷ đồng (tăng 13% so với cùng kỳ năm 2024).

Chương trình nghệ thuật chào mừng 50 năm Ngày giải phóng miền Nam
Văn hóa
28/04/2025 22:06
Tối 28/4, tại phố đi bộ huyện Phong Thổ, UBND huyện tổ chức Chương trình nghệ thuật với chủ đề “Đất nước trọn niềm vui” chào mừng kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2025).

Than Uyên: Khai mạc Ngày Sách và Văn hóa đọc năm 2025
Văn hóa
26/04/2025 23:23
Tối 26/4, huyện Than Uyên tổ chức khai mạc Ngày Sách và Văn hóa đọc năm 2025 với chủ đề: “Cùng bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” thiết thực chào mừng kỷ niệm 50 năm ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2025); 139 năm ngày Quốc tế lao động (1/5/1886-1/5/2025); hướng tới kỷ niệm 135 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890-19/5/2025).
Đêm Tân Uyên Trà và Thơ
Văn hóa
26/04/2025 22:57
Tối 26/4, tại phố đi bộ Chu Văn An (thị trấn Tân Uyên), UBND huyện Tân Uyên tổ chức Đêm Tân Uyên Trà và Thơ năm 2025 với quy mô cấp huyện. Đồng chí Vũ Mạnh Hà - Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy dự, chúc mừng.

Chương trình nghệ thuật chào mừng kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025)
Văn hóa
26/04/2025 22:20
Tối 26/4, tại Phố đi bộ Hoàng Diệu, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND thành phố Lai Châu tổ chức Chương trình nghệ thuật chào mừng kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025), 139 năm Ngày Quốc tế lao động (1/5/1886 - 1/5/2025); 71 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954 - 7/5/2025).

15 hội viên tham gia trại sáng tác tại huyện Tân Uyên
Văn hóa
26/04/2025 14:57
Từ ngày 24-28/4, Hội Văn học – Nghệ thuật tỉnh tổ chức trại sáng tác tại huyện Tân Uyên. Tham gia trại sáng tác có 15 hội viên các chi hội văn học nghệ thuật các huyện: Sìn Hồ, Tam Đường, Tân Uyên, thành phố Lai Châu tham gia thực tế thuộc các lĩnh vực: nhiếp ảnh, văn học, mỹ thuật.

Ngày hội “Hương sắc bản Mông” năm 2025
Văn hóa
26/04/2025 10:52
Sáng 26/4, UBND xã Khun Há tổ chức Ngày hội “Hương sắc bản Mông” lần thứ III, năm 2025 tại bản du lịch cộng đồng Lao Chải 1 (xã Khun Há, huyện Tam Đường).

Phát triển du lịch xanh, bền vững
Du lịch
25/04/2025 13:37
Cao nguyên Sìn Hồ - mảnh đất có vẻ đẹp nguyên sơ, văn hóa đa dạng, khí hậu mát mẻ quanh năm, từ lâu đã được xác định là vùng động lực phát triển du lịch của tỉnh. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn tỉnh đang triển khai việc sắp xếp, sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã theo tinh thần nghị quyết của Trung ương và chỉ đạo của Chính phủ, định hướng phát triển du lịch tại Sìn Hồ cũng đang đứng trước những chuyển động lớn, đan xen giữa thời cơ và thách thức.