Từ lâu, nghề đan lát đã gắn bó mật thiết với đời sống của người Khơ Mú. Ở Mường Kim, hầu như gia đình nào cũng có người biết đan, từ đàn ông cho đến phụ nữ. Những vật dụng như: gùi, sọt, thúng, mẹt… đều do bà con làm ra để phục vụ sản xuất và sinh hoạt hàng ngày. Để lại nhiều ấn rất tượng với du khách là hình ảnh bà con Khơ Mú ở Mường Kim thoăn thoắt đôi tay làm nên các sản phẩm bằng tre, nứa trong trích đoạn Lễ hội Mừng cơm mới tại ngày Tết Độc lập vừa qua. Chị em phụ nữ Khơ Mú trong trang phục truyền thống rực rỡ cùng ngồi bên nhau, mỗi người một công đoạn tạo ra một sản phẩm đan lát độc đáo. Dưới bàn tay khéo léo, những lạt tre mỏng đã được vót đều tăm tắp, mềm mại, được đan xen tạo nên những đường nét hoa văn tinh tế.

Bà con người Khơ Mú quầy quần ngồi đan lát.

Bà Hoàng Thị Lả (bản Thẳm Phé) chia sẻ: “Đan lát đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và kinh nghiệm. Chỉ cần sơ suất nhỏ là sản phẩm bị lệch hoặc hỏng. Nhưng ai đã gắn bó thì lại thấy vui, vì mỗi chiếc gùi, mẹt làm ra không chỉ để dùng mà còn là niềm tự hào của người Khơ Mú”.

Để làm ra được những sản phẩm đấy, người Khơ Mú phải bắt đầu từ những chuyến đi rừng đầy vất vả. Bà con tìm tre, nứa mọc tự nhiên trên sườn núi, ven suối. Cây tre sau khi được chặt mang về sẽ được chẻ nhỏ, tách thành nan mỏng. Dân bản dùng dao vót đi, vót lại nhiều lần cho nan tre đều tăm tắp, mặt trong mịn màng, vừa đủ mềm để dễ đan, nhưng vẫn giữ được độ dẻo dai. Khi đã có những sợi tre đạt chuẩn, người dân lại phơi dưới nắng nhẹ hoặc hong trên bếp lửa để giữ được màu vàng tự nhiên và tăng độ bền. Tre, nứa được xử lý kỹ mới đưa vào đan, bởi phải chịu được mưa nắng và cả thời gian sử dụng lâu dài.

Ở bản Thẩm Phé (xã Mường Kim) có rất nhiều người lớn tuổi đan lát giỏi.

Tùy theo mục đích sử dụng, người Khơ Mú lại có kiểu đan riêng cho từng loại sản phẩm. Chiếc gùi dùng đi nương thì phải đan dày, chắc và có dây đeo bền; cái mẹt, cái nia lại đòi hỏi nan nhỏ, đan khít, bề mặt phẳng để dễ sàng thóc, phơi ngô. Ở xã Mường Kim, truyền thống đan lát được những người lớn tuổi truyền dạy cho con cháu ngay từ khi còn bé. Và chính những buổi truyền dạy giản dị ấy đã góp phần giữ lại nghề thủ công truyền thống vẹn nguyên bản sắc này.

Nghề đan lát của người Khơ Mú còn mang trong mình ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Mỗi chiếc gùi, mẹt, giọ bắt cá… không chỉ là vật dụng mà còn là kết tinh của tinh thần lao động, tình yêu quê hương, bản làng; gợi lên nét đẹp bình dị, tinh thần đoàn kết của người dân. Chính quyền xã Mường Kim đã có những hoạt động nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nghề đan lát truyền thống, như: tổ chức các hội thi tay nghề trong các lễ hội, khuyến khích các hộ dân thành lập tổ nhóm sản xuất, hướng dẫn cách quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội, kết nối tiêu thụ qua các hội chợ địa phương.

Trong một lần đến với xã Mường Kim, anh Hà Quang Thành (du khách ở Hải Phòng) cho biết: “Lần đầu tiên tôi được thấy các bà, các chị người Khơ Mú ngồi đan lát tỉ mỉ như thế này. Mỗi đường nan đều rất nhanh và khéo, nhìn vừa chắc chắn vừa đẹp mắt. Tôi thật sự khâm phục sự kiên trì và bàn tay tài hoa của họ. Tôi đã mua vài sản phẩm về làm kỷ niệm cho chuyến đi ý nghĩa này”.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của xã hội hiện đại, nhiều nghề thủ công truyền thống đứng trước nguy cơ bị lãng quên, nhưng với người Khơ Mú ở Mường Kim, nghề đan lát vẫn tồn tại. Mỗi sản phẩm làm ra là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa dân tộc giữa nhịp sống mới.

“Chúng tôi xác định việc gìn giữ nghề đan lát không chỉ là giữ nghề, mà còn là giữ văn hóa, gắn với phát triển du lịch cộng đồng, tạo việc làm cho người dân. Ngoài ra, các trường học, câu lạc bộ văn hóa dân tộc ở xã cũng tổ chức những buổi trải nghiệm đan lát để học sinh hiểu hơn về nghề truyền thống của dân tộc mình” - ông Tòng Văn Chức, Phó trưởng Phòng Văn hóa – Xã hội xã Mường Kim nhấn mạnh.

Dưới bàn tay khéo léo, những nan tre mỏng được đan thành những vật dụng thiết yếu.

Chia tay những người dân Khơ Mú cần mẫn, chúng tôi thấy trong từng ánh mắt, nụ cười của họ ánh lên niềm vui và sự tự hào. Âm thanh lách cách của những nan tre đan vào nhau vẫn như vang vọng như nhắc nhở với thế hệ mai sau về những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc Khơ Mú vẫn đang tiếp nối, lưu truyền.