Nắng cứ chênh chếch xiên ngang, đèo với những con dốc cao vút giờ chỉ còn lại tiếng động cơ vang lên vỗ vồn vã vào đá.

Cái buổi trưa hôm ấy, tôi đi ra trước cửa nhà trọ và thấy một cậu bé. Tôi lại gần nói chuyện với em. Tôi hỏi em “Nhà em ở đâu? Trưa thế này sao không về ngủ?“. Em trả lời “Nhà em ở kia” rồi chỉ vu vơ về phía trước mặt. Tôi dẫn em vào trong nhà, thấy những người chủ nhà nhìn em một cách ái ngại. Cô chủ nhà lại gần tôi kể: “Bố mẹ nó bỏ nhau, mẹ bỏ vào Nam, bố đi lang thang. Nó đi quanh xóm ai có gì cho thì ăn, nó thường hay lấy đồ của khách du lịch".

Tôi thấy em ôm đầu ngồi bất động. Ở tuổi ấy, ai bắt em phải suy nghĩ nhiều đến thế? Và tôi hỏi em có muốn ăn kẹo không? Em trả lời có. Tôi liền chạy lên gác và đưa cho em cả 3 que kẹo. Nhìn em ăn, tôi hỏi “Có ngon không?”. Tôi thấy em cười. Em bảo em muốn uống nước. Tôi quay vào nhà. Trở ra với ly nước. Em uống nhanh, dường như sợ có ai đó cướp thứ đó từ trên tay em vậy. Tôi hỏi em có muốn gì nữa không? Em lắc đầu.

Trồng trọt trên núi đá. Ảnh: Đỗ Quang Trung.

Khi tôi vào ăn cơm, trở ra đã thấy em đi mất. Tôi không có gì để cho em ngoại trừ 3 thanh kẹo. Liệu tôi còn có thể làm gì cho em hơn thế khi mà người tạo ra em đã không thể cho em một cuộc sống đúng nghĩa?

Rời xa nơi ấy cùng với những hình ảnh về em, tôi lên đường đến Mèo Vạc, nơi tôi từng nghe trong bài hát Cướp vợ của Ngũ Cung. Ngày hôm ấy là một chuyến đi vất vả. Một chiếc xe trong đoàn hỏng xăm và tôi xuất phát chậm 3h so với đoàn. Chúng tôi đánh vào những con đường đèo quanh co ánh đèn pha yếu ớt. Có những đoạn đường đang làm, tôi ngồi trên xe mà cảm giác lơ lửng tận nơi nào. Chạy suốt từ 7h sáng tới tận 10h đêm mới tới Mèo Vạc, người rã ra vì mệt. Cũng may, vừa hay đến Mèo Vạc thì xe tôi không còn một giọt xăng.

Cả đoàn đang đợi chúng tôi trên Khâu Vai và chúng tôi lại trở lên trên đó. Tắc đường, bởi hôm đó trên Khâu Vai tổ chức chợ tình. Tôi đến nơi ngồi cùng mọi người để biết rằng đoàn đã có mặt đông đủ. Rồi tôi lại đi để “xem thế nào là chợ tình?“. Hơi thất vọng bởi người Kinh lên đây nhiều quá, tôi cứ ngồi mãi ở một chỗ để có thể lưu lại được một bức ảnh về phiên chợ và cũng để nghe về cái phong tục của lễ hội này.

Cuối cùng tôi đem nỗi thất vọng trở về, tôi về khi cả đoàn đã gần ngủ hết và nhớ về món thắng cố. Tôi lại dậy đi tìm, một quán có cả thắng cố lẫn mèn mén. Vào quán, tôi xin phép nhập bàn cùng với hai người ngồi trước ở đó vì tôi đi có một mình, hỏi ra họ là người Tuyên Quang. Tôi nói chuyện với họ xung quanh món ăn và về chợ tình. Thắng cố nơi đây nấu không giống như những gì tôi đọc, tôi ăn thấy nó giống như giả cầy, còn mèn mén làm từ ngô chan nước thắng cố vào ăn, nó nhàn nhạt vữa vụn.

Sau bữa rượu, tôi định trở về phòng, trên đường về tôi thấy một chiếc chiếu vẫn đang trải và thắp những chiếc nến trên ấy. Tôi xin phép được ngồi cùng. Tôi hỏi anh về chợ tình. Anh bảo ngày này con trai con gái đi với một chiếc đèn pin, người con trai chủ động làm quen. Khi người con gái đồng ý, người con gái sẽ dẫn người con trai đi đến một nơi nào đó, họ nói chuyện với nhau. Nếu một trong hai đã có vợ hoặc có chồng thì họ sẽ là bạn, còn nếu không họ sẽ tiếp tục làm quen với nhau.

Khi anh bảo sắp dọn chiếu, tôi trở lên khu nghỉ thiếp đi với giấc mơ mộng mị đêm chợ tình.

"Đâu rồi thời rung reng vòng bạc lắc đồng?
Em kìa, những cây sa mộc lặng lẽ trong thung
Chúng đang nghĩ gì?
Em đang nghĩ gì?".

(Chợ tình Khâu Vai - Trần Hòa Bình)

Đến Đồng Văn, tôi vào một khu chợ, dựng xe và tôi thấy một vài người đàn ông đang uống rượu. Tôi hỏi người đang chế biến món ăn và được biết đây là món thắng cố. Tôi vào và gọi 2 lạng thắng cố. Như tôi được biết thắng cố làm trong dịp lễ bảo vệ thần rừng của dân tộc H’Mông, người ta cắt lấy đầu để thờ và cho nội tạng của những con vật như trâu, bò, lợn, ngựa vào chung trong một nồi. Nhưng thắng cố ở đây khác, thắng được chế biến từ một con duy nhất. Hôm đó, món tôi ăn được chế biến từ thịt bò, họ nướng sau đó để trên một chiếc bàn. Ai ăn, họ cắt ra cân, cho vào nồi trần qua, múc ít nước đổ vào bát. Đó là thắng cố ở Đồng Văn.

“Vị núi, hương đèo, xuân gia vị
Khí trời, nghĩa đất, thắng cố đây!”.

Tôi biết sẽ là không bao giờ đủ khi nói về một chuyến đi như thế. Nhưng quan trọng là tất cả chúng ta đã quay trở về. Chúng ta đã gặp nhau, đã cười, đã vui vẻ quây quần bên những bữa ăn và ngủ chung trong những gian nhà như thế.

Bởi vậy, tôi và bạn hãy cùng nhau mơ về những chuyến đi…